اصول و مبانی عصاره گیری(قسمت اول)

عصاره گیری

وقتی مواد موجود در سلول های گیاهی با حلال ها از جمله آب یا حلال های آلی از گیاهان استخراج شود به آن عصاره می گویند.

در صورتی که عصاره با اتانول یا متانول استخراج شود با توجه به پلاریته های آنها حاوی کلیه مواد موجود در گیاه بوده و به عصاره بدست آمده عصاره تام می گویند در صورتی که عصاره گیری با حلال های دیگر انجام شود ممکن است قسمتی از مواد موجود در گیاه خارج گردد. اکثر داروهای گیاهی امروز با آب و اتانول از گیاهان استخراج می شوند.

در واقع عصاره گیری عمل خارج ساختن برخی مواد از یک ساختار متشکل یا توده غیر متشکل است که طی فرآیندهایی نظیر کشش، مکش، فشار، تقطیر، به کار بردن یک حلال و یا به طریق شیمیایی و فیزیکی انجام می شود. عصاره گیری عمل خارج ساختن برخی مواد از یک ساختار متشکل یا توده غیر متشکل است که طی فرآیندهایی نظیر کشش، مکش، فشار، تقطیر، به کار بردن یک حلال و یا به طریق شیمیایی و فیزیکی انجام می شود. در داروسازی عصاره گیری منحصرا به معنی خارج نمودن مواد متشکله قابل حل از داروهای خام یا داروهای نسبتا تصفیه شده، به وسیله حلال های مناسب است و برای جداسازی مواد متشکله از مایعات محلول، حلال های اختلاط ناپذیر یا روش های مکانیکی استفاده می شود. عصاره مواد حل شده ای که ضمن حل شدن قسمت های قابل حل گیاه دارویی در حلال به دست می آید، صرف نظر از اینکه کدام یک از دو فرآیند عصاره گیری به کار برده شود.

اصطلاحات عصاره گیری

تفاله: آنچه که پس از عصاره گیری (پرکولاسیون) از گیاه دارویی برجا می ماند.

خیساندن: غوطه ور نمودن گیاه دارویی درون حلال یا (حلال های) مناسب، برای مدت زمان معین از چند ساعت الی سه هفته تا وقتی که قسمت های قابل حل گیا ه در حلال حل شود.

فشردن: فرآیند جداسازی مایعات از جامدات به وسیله فشار دادن.

پرکولاسیون: نوعی خارج نمودن است که در آن قسمت های پودر شده یا بریده شده گیاهان دارویی را درون ظرف مناسبی که در ته آن دریچه خروج تعبیه شده قرار می دهند، در این فرآیند ضمن پایین رفتن حلال، ترکیبات حل شونده گیاه خارج می شود. به عنوان مثال پرکولاسیون آب از حلال خاکستر چوب. در این عمل پتاس و سایر مواد در آب حل می شوند، محلول را معمولا آب قلیایی می نامند.

جوشانده ها: معمولا جوشانده ها، از راه جوشاندن ماده گیاهی یا موادی که دارای محتویات محلول در آب و پایدار در برابر حرارت اند، طی مدت زمان معین تهیه می شوند. 

توجه: جوشانده ها تنها چند روز دوام می آورند، مگر اینکه حفاظت شوند یا در یخچال نگه داری گردند. دم کرده ها: معمولا دم کرده ها از مواد گیاهی که دارای محتویات محلول در آب اند تهیه می شوند. استاندارد کردن این مواد بسیار مهم است. دم کرده ها ناپایدارند و به ویژه مستعد حمله انواع قارچ ها و باکتری ها می باشند. لذا پس از تهیه هر دم کردنی، باید آن را در یخچال نگه داری کرد.

عصاره های سیال: عصاره های سیال از طریق خیساندن، پرکولاسیون و تبخیر به دست می آیند. الکل، آب یا گلیسیرین گیاهی و ترکیبات وابسته آن ها از متداولترین حلال هایی اند که در این زمینه استفاده می شوند. تنتور: بیشتر تنتورها حاوی 10 تا 20 گرم مواد متشکله فعال گیاه دارویی (بدون آب) در 100 میلی لیتر آب اند. از این رو قدرت آن ها 0.1 الی 0.2 عصاره سیال است. تنتور را می توان از همان روشی که برای تهیه عصاره سیال استفاده می شود تهیه کرد. خیساندن نیز راه دیگری برای تهیه تنتور است.

روش عصاره گیری

عصاره گیری با استفاده از حرارت و بدون دخالت حرارت انجام  پذیر می باشد. در صورتی که اجسام موجود در گیاهان به حرارت حساس باشند بهتر است از روش دوم استفاده کنیم. عصاره گیری با دخالت حرارت با وسیله ای به نام سوکسله و عصاره گیری بدون دخالت حرارت با وسیله ای به نام پرکوله صورت می گیرد.

وقتی برای عصاره گیری از حرارت  استفاده شود در نتیجه عمل عصاره گیری سریع تر و ارزان تر صورت می گیرد و برعکس وقتی برای عصاره گیری از روش دوم  که با حرارت است  استفاده شود عمل عصاره گیری به زمان  بیشتری نیاز دارد و میزان حلال مصرفی  نیز بیشتر و گران تر می باشد.

مزیت

عصاره گیری بدون دخالت حرارت سالم ماندن اجسام در عصاره است در این صورت اثر عصاره شبیه گیاه مربوطه می باشد. بعد از استخراج مواد حلال به کار رفته با کمک تقطیر و یا تقطیر در خلا جدا می شود. در صورتی که عصاره با آب یا اتانول استخراج شود می تواند بدون خارج کردن حلال آن را در داروهای خوراکی مصرف نمود ولی در صورتی که عصاره با حلال های دیگر استخراج شود خوراکی نبوده و حتما باید حلال های دیگر را خارج نمود.